W przeddzień drugiej wojny światowej w Warszawie żyło ponad 360 000 Żydów, jedna trzecia jej mieszkańców. Żydzi byli dyskryminowani w dostępie do zatrudnienia i do uniwersytetów, ich sklepy były bojkotowane. Mówiło się, że gdyby milion, spośród trzech i pół miliona żyjących w Polsce Żydów opuściło kraj – nastałby dobrobyt.
REFERAT LEGALIZACYJNY RADY POMOCY ŻYDOM Ferdynand Arczyński („Marek”)
Przebywanie Żydów na terenie tzw. Aryjskim możliwe było tylko pod warunkiem, że będą uchodzić za nie-Żydów. Toteż jednym z naczelnych zadań – obok pomocy finansowej – było zaopatrywanie Żydów w potrzebne dokumenty. Rada dostarczała dokumentów legalizacyjnych wszystkim Żydom, którzy poprzez odnośne organizacje zgłaszali się po nie, nie pobierając za to żadnych opłat.
We wrześniu w Polsce jest ponad 3,5 miliona Żydów. Od 1 grudnia 1939 roku wszyscy powyżej 10 roku życia zmuszeni są nosić opaski z gwiazdą Dawida.
Później ustanawiane są Judenraty, administracyjne rady żydowskie.
„Kiedy w listopadzie 1940 roku utworzono getto, rozwija się tam, a właściwie kontynuowana jest podziemna działalność żydowskich partii, związków zawodowych i organizacji społecznych. Wielka Akcja likwidacji getta warszawskiego rozpoczyna się 22.07.1942r. w wigilię Tiszabe-Aw, w dzień żałoby po zburzeniu Świątyni. Ludność getta spędzana jest na Umschlagplatz, stamtąd późnym popołudniem odchodzą pociągi do Treblinki, gdzie Żydzi natychmiast kierowani są do komów gazowych. Wielka Akcja ściśle kończy się 6 września 1942 r. Tego dnia wszyscy pozostali w getcie Żydzi otrzymują nakaz opuszczenia swych mieszkań i stawienia się na ulicach w pobliżu Umschlagplatzu, na selekcję końcową. Niemcy zezwalają ok. 35 000 ludzi pozostać w getcie, następnym 25 000 się ukryć. Wielka Akcja umacnia podziemne partie polityczne getta w zamiarze przejścia do zbrojnego oporu. Problemem jest zdobycie broni. AK nie wierzy w akcję zbrojną, zwłaszcza ze strony Żydów.
Jesienią 1942 r. istnieje już i działa ŻOB, sprawuje władzę w getcie.(…) 8 stycznia 1943 rok, gdy Niemcy próbują wkroczyć do getta zostają odparci. 19 kwietnia sytuacja się powtarza – powstańcy stawiają opór, wybucha powstanie w getcie warszawskim –PIERWSZT ZBROJNY ZRYW W OKUPOWANEJ EUROPIE. (…) Klęska po bohaterskiej obronie getta.” – wspomina M.Edelman w „Strażniku”.
Powstaniem kierowali – z ŻOBu (Żydowskiej Organizacji Bojowej) – komendant Mordechaj Anielewicz i Marek Edelman.
Mordechaj Anielewicz popełnił samobójstwo wraz z innymi powstańcami, 8 maja 1943 roku, w bunkrze, przy ulicy miłej.
Janusz Korczak - Henryk Goldszmit (1878-1942). Nauczyciel, lekarz, autor wielu publikacji dla dzieci m.in. „Króla Maciusia”; dyrektor żydowskiego Domu Sierot i Naszego Domu dla dzieci polskicg. 6 sierpnia 1942r. wraz ze swoimi dziećmi wywieziony z Umschlaglplatzu do Treblinki.
Emanuel Rigelblum (1900-1944), ukrył archiwizowane przez siebie dokumenty dotyczące warszawskiego getta.
„Nie sposób określić liczby Żydów ukrywających się latem 1944 roku w Warszawie. Nie można udzielić odpowiedzi, ile z nich wzięło udział w powstaniu (warszawskim).Ukrywali się. (…)
Ponad 400 Żydów więzionych było w obozie koncentracyjnym przy ulicy Gęsiej 24, tzw. „Gęsiówce”. (…)
3 sierpnia Icchak Cukierman, komendant ŻOB-u zaapelował do Żydów, aby przystąpili do Powstania. „Nie mówiliśmy do kogo konkretnie mają się przyłączyć. My postanowiliśmy przyłączyć się do AL. Nie mogłem jednak decydować za innych”. Bojownicy ŻOB walczyli na Starówce w ramach Żydowskiego oddziału. (…) Żydzi zatajali swe pochodzenie. Budziło to w nich wielki żal, gdyż ciężko, nadzwyczaj ciężko iść do walki pod obcym, nikomu nie znanym imieniem, gdy śmierć była zwykłym, codziennym wydarzeniem. W jej obliczu człowiek bez imienia często pragnie je posiadać. Nie chce odejść ze świata nieznany nikomu”.
5 sierpnia 1944 r. żołnierze batalionu „Zośka” uwolnili ok. 350 więźniów „Gęsiówki”. Byli to Żydzi polscy, greccy, węgierscy, niemieccy, francuscy. Belgijscy, holenderscy. Tuż po uwolnieniu wielu zgłosiło chęć do udziału w powstaniu. (…)
Powstanie upadło.
W 1945 roku wojna się skończyła.
*
wywiad z Kazikiem Ratajzerem - Simcha Rotem o Powstaniu w Getcie
http://www.polityka.pl/o-kaziku-ktory-wrocil-do-piekla/Text01,1139,251823,18/
BIBLIOGRAFIA:
fragmenty wypowiedzi Marka Edelmana pochodzą z książki : "Strażnik".
Informacje zaczerpnięte z relacji M.Edelmana, zamieszczonych w wyżej wymienionej książce.
